विशालबाबु आचार्य | प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले गत चैत २३ देखि २५ गतेसम्म भएको भारत भ्रमणबारे मिडियाहरुले सकारात्मक टिप्पणीहरु गरे कतिपय मिडियाहरुमा त अहिलेसम्मको भ्रमणमा यो सबैभन्दा फलदायी र उत्कृष्ट भएको टिका टिप्पणीहरु पनि गरिरहेका छन् । तर प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका भारत भ्रमणका क्रममा उठाउनु पर्ने मुख्य मुख्य विषयहरुनै उठाएका छैनन ।

भारतीय सरकारले कालो धन नियन्त्रणका लागि पाँच सय र हजारका भारतीय नोट नचल्ने घोषणा गरैसँगै नेपाल तथा भुटान लगायत अन्य देशहरुमा भारतीय नोट सटही प्रमुख समस्या बन्यो ।

भने नेपाल बाहेक अन्य राष्ट्रहरुले यसलाई राष्ट्रिय समस्याको रुपमा लिइ यसको समाधान गर्न सफल भए । नेपालले पनि यसको बारेमा पहल भने नगरेको होइन । तर जति पनि प्रयासहरु अफल नै रहे ।

मोदी सरकारले नोट बन्दी पछि नेपालीहरुले प्रतिव्यक्ति रु २५००० भारतीय नोट सटहीको सुविधालाई घटाएर ४५०० मा झारीदिए सँगै नेपालमा करिब सात करोड भन्दा बढी भारु नोट कागजको खोस्टा सरह बनेको छ ।

नेपालका बैंकिङ मातहत वा अन्य ब्यक्तिहरु आफैसँग भएको भारतीय नोट ७ करोड भारु भन्दा बढी रहेको बैंकरहरुको दावी गरेका छन् । नेपाल राष्ट्र बैंकले भारतको रिजर्भ बैंक अफ इण्डिया (आरबीआई) सँग नेपालमा रहेको भारु नोटको सटही गर्ने विषयमा पटक पटक छलफल भए पनि कुनै टुंगो नलागेको एक बैंकरले बताए ।

बैकिङ प्रणालीमा ठुला दरका (५ सय र १ हजार) ७ करोड भन्दा बढी रहेको भारु नोट कागजका खोस्टा सरह भएका छन् । भारु नोटमा प्रतिबन्ध लागेको एक वर्षभन्दा बढी हुँदा समेत सटही हुने कुनै संकेत छैन ।

प्रतिबन्ध लागेका ती ठुला दरका भारु अहिले राष्ट्र बैंकका गोदाममा थन्किएका छन् । राष्ट्र बैंकको उच्चस्तरीय टोली दिल्ली गएर तथा आरबीआईको पनि उच्चस्तरीय टोली नेपाल आएर विभिन्न चरणमा छलफल

भए थिए । उद्यपि, भारु नोटको सटहीका वियायमा टुंगो लागेको छैन । डेढ वर्ष अगाडि भारतले आफ्नो पाँच सय र हजार रुपैयाँ दरका नोटमा प्रतिबन्ध लगाएपछि नेपालमा रहेको ठूलो परिमाणको त्यस्ता नोट अब के गर्ने भन्ने विषयमा अन्योलता हुँदै आउँदा बैंक तथा वित्तीय संस्था एवम् सर्वसाधारण मर्कामा पर्दै आएका छन् ।

नेपाल र भारतको सीमा खुल्ला रहेको र नेपालमा भारतीयहरुको पनि बसोबास रहेको कारण भारु नोट सटही गर्दा कालोधनलाई फाइदा पुग्ने तर्क गर्दै भारतको रिजर्भ बैंक अफ इण्डिया (आरबीआई) पन्छिदै आएको छ ।

आरबीआईले भुटानलगायत अन्य देशमा रहेको भारु नोट भने यस अघिनै सटही गरिदिएको छ । नेपालले पनि ‘नेपाल राष्ट्र बैंक लगायत अन्य बैंकहरुसँग बैंकिङ च्यानलमा रहेको प्रतिबन्धित भारु नोट सटही गर्न पटक पटक आग्रह गरेको थियो । तर, भारतीय पक्षबाट ठोस निर्णय हुन नसक्दा नेपालमा भारतीय नोट सटही कार्य अन्योल बन्दै गएको छ ।

प्रधानमन्त्रीको भारत भ्रमणका क्रममा जलमार्गदेखि रेलमार्गको सम्झौता भए तर लामो समयदेखि नेपालमा थन्किएर रहेको प्रतिबन्धित भारु पाँच सय र हजार दरको नोट सटहीका विषयमा कुनै चर्चा त कुनै प्रसंग नै उठेन ।

भ्रमणको क्रममा भारु सटहीका विषयमा कुरा उठाउने भनेपनि भारत पुगेर यस विषयमा कुरा नउठ्दा भारु सटही थप जटिल बनेको छ । यसअघि पनि राष्ट्र प्रमुखहरुको भारत भ्रमणमा पनि भारु सटहीको विषय जोडदारका साथ नउठाइएकाले सटही झन् कठिन बन्दै गएको छ ।

नेपालमा भारुमा प्रतिबन्ध लागेको केही समयमा अर्थमन्त्रालय, परराष्ट्र मन्त्रालय तथा नेपाल राष्ट्र बैंकले सटहीका लागि पहल गरेका थिए । तर बैकिङ प्रणलीमा रहेको भारु सटही हुने कुनै लक्ष्यण देखिएन ।

राष्ट्र बैंकका गभर्नर डा. चिरन्जीवी नेपालले आफ्ना भारतीय समकक्षीसँग पनि भारु सटहीका लागि पटक पटक पहल गरेका थिए । राष्ट्र बैंकले डेपुटी गभर्नर चिन्तामणी शिवाकोटीको नेतृत्वमा एउटा समिति गठन गरेको थियो ।

सो नेपाली टोली भारत पुगेर भारु सटहीका विषयमा छलफल गरेको पनि थियो । तर कुनै सकारात्मक निर्णय भने भएन । यसरी भारु नोट सटही नहुँदा नेपालको अर्थतन्त्रालाई ठूलो धक्का पुगि राखेको छ ।

भारु सटहीमा सहि निर्णय र उचित कार्यन्वायन गर्न सकियो भने अहिले नेपाली बैंकहरुमा देखिएको तरलतामा पनि केही राहत पुग्न सक्छ ।

भारतको रिजर्भ बैंक अफ इण्डियाले नेपालको भारु सटही भयो भने कालोधनलाई सहयोग पुग्छ भनेको छ तर नेपालको बैंक तथा वित्तियसंस्थाहरुमा भएको संकटको पनि ख्याल भारतको रिजर्भ बैंक अफ इण्डियाले गर्नु पर्ने थियो तर त्यसो भएन ।

निर्दोषले सजाय पाए जस्तो नोटबन्दी भएको वर्ष वितिसक्दा पनि नेपाललाई आरबीआईले किन यसो गरिरहेछ । अब नेपालमा रहेको करोडौं भारु नोट के होला ? राजतिलक साप्ताहिक