ज्योति प्रकाश पाण्डे नेपालको बैकिङ्ग इतिहासमा चिनाई राख्नु पर्ने नाम पक्कै होइन । बैकिङ्ग इतिहासमा ३ दर्शक विताएका पाण्डे चर्चित बैंकरहरुको सूची भित्र पर्ने नाम हो । सालिन स्वभाव र सोच विचार पु¥याएर निर्णय लिने बैंकर भित्र पाण्डेको नाम अग्रपंक्तिमा पर्दछ । कमै वाणिज्य बैंकहरुले पाउने लण्डनबाट दिइने बैंक अफ दि इयर ५ पटक पाएको एउटै मात्र बैंक हो नेपाल इनभेष्टमेण्ट बैंक भन्दा फरक पर्दैन । नेपालको निजी क्षेत्रको पूरानो र लाखौं ग्राहक, ठूलो शाखा सञ्जाल र आधुनिक बैकिङ सफ्टवेयरबाट कारोबार गरेको नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत हुन ज्योति प्रकाश पाण्डे ।

विश्वभरी महामारीकारुपमा फैलिएको कोरोना भाइरसले नेपाल पनि अछुतो अब रहेन । केही संकेतहरु देखिएका छन् ।  वैशाख १५ गतेसम्मका लागि सरकारले देशलाई लकडाउन गरेको अवस्था विद्यमान छ । लक डाउनका कारण सरकारको अनुमति विना घर बाहिर निस्कन सक्ने अवस्था नै छैन र हुँदैन पनि ।

यो अवस्थामा पनि नेपालको निजी क्षेत्रको ठूलो बैंक नेपाल इन्भेष्टमेण्ट बैंक लिमिटेडले ५८÷५९ शाखाबाट सेवा प्रदान गरिरहेको देखिन्छ । नेपाल इन्भेष्टमेण्ट बैंकले डिजिटल कारोबार गर्न नसक्ने ग्राहकलाई कारोबार सुचार गर्न केही शाखाहरु संचालन गरि सेवा दिइरहेको देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा बैंक खोलेर सेवा दिन के कस्ता कठिनाईहरु छन् ।

शाखा खुलेको मात्रै छ कि कारोबार पनि भएका छन् । बैंकको कर्मचरीको स्वास्थ्य अवस्था कस्तो छ । कोरोना भाईरसका कारण नेपालको अर्थतन्त्रलाई कस्तो असर पर्ने देखिन्छ र केही पछि आउने बैंकहरुको वित्तिय विवरणमा यसले कस्तो असर गर्ने देखिन्छ र नेपाल बैंकर्स एसोशियशनले हालै मुद्दती खाता र बचत खातामा डिपोजिट ब्याजदर घटाएको देखिन्छ ।

विश्वभरी फैलिएको कोरोना भाईरसका कारण नेपाल अछुतो रहेन । यसले नेपालको अर्थतन्त्र र नेपालको बैकिङ्ग प्रणालीलाई कस्तो असर पर्ला यी र यस्तै विषयमा नेपाल इन्भेष्टमेण्ट बैंकका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत ज्योति प्रकाश पाण्डेसंग भूपेन्द्र आचार्यले गरेको कुराकानीः

० नेपालको पूरानो र ठूलो बैंक नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंक लिमिटेडले यो विशम र अप्ठ्यारो परिस्थितिमा कसरी सेवा दिइरहेको छ ?
हामीले राम्रो सेवा प्रदान गरेको छौं । बैंक अत्यावश्यक बस्तु भित्र पर्ने भएकाले बैंक खोल्नु वाध्यता हो । यो बेला हामीले ५८÷५९ वटा शाखा खोली अरु बैंकको जस्तो सेवा दिएका छौं । स्थानीय तहहरुमा एटिएम छैन । त्यहा शाखा खोलेर नै सेवा दिनुपर्ने अवस्था छ । औषधी मुलो, खाद्यान्न, तेल, तरकारी, दुध आदि बस्तु किन्न पैसा त ग्राहकहरुलाई दिने दायित्व हाम्रो हो । त्यो हामीले गरेका छौं । अरु एलसी, बैंक ग्यारेन्टी, अत्यावश्यक सामाग्रीहरुको लागि गरेको अवस्थामा छ ।

अर्को कुरा हाम्रो बैंकले काठमाडौंका ९÷१० ठाउँ उपत्यका बाहिर पनि खोलेका छौं । गाउँपालिकाहरु जस्तै लम्की र स्याङ्जामा पनि खोलेर सेवा दिएका छौं । टि टि मार्फत सामान ल्याउने काम गरिदिएका छौं । रेमिटेन्सका सबै काम भएका छन् । हामीले ग्राहकलाई सक्दो सहयोग गरेको अवस्था छ । कारोबार घटेको छैन हाम्रो बैंकमा । काठमाडौं, बिरगंज, भैरहवामा कारोबार ठिक छ यसरी हेर्नुपर्ला नि ।

० यो विषम परिस्थितिमा बैकमा आएर कामगर्ने कर्मचारी साथीहरुको स्वास्थ्यबारे चाही तपाई कति चिन्तित रहनु भएको छ सीइओ साब ?
यो बेला कर्मचारी मात्रै होइन लाखौं ग्राहक, प्रोमोटर, शेयरधनी लगायत सबै जनताको स्वास्थ्यको कुरा गर्नपर्छ । अर्को कुरा कर्मचारी साथीहरुका बारे हामी सचेत र सजक छौं । रोगसंग लडन तत्कालका लागि चाहिने सबै स्वास्थ्य सामाग्री दिएका छौं । ल्याउने लैजाने काम गरेका छौं । विहानको समयमा करिब ८० स्टाफ राखेर काम गरेका छौं । हामी नै ग्राहकको ज्वरो नापेर मात्र बैंक छिराउने पहिलो बैंक हो । आफैले विभिन्न शाखामा गएर निरिक्षण गर्ने गरेको पनि छु ।

० राष्ट्र बैंकले बैंकका ग्राहकहरुका लागि ल्याएका सहुलियतका प्याकेजलाई कसरी लिनु भएको छ त ?
१९ बुँदे कार्यक्रम सकारात्मक छ । केन्द्रीय बैंकले ल्याएको यो पहिलो चरणको प्याकेज हो ।
उद्योगहरु चल्न सकेका छैनन् । पर्यटन व्यवसाय बन्द छ । असारसम्म लोनलाई सम्बोधन गरेर केही पुग्दैन भन्ने लाग्छ ।

केही उद्योग खोलेका पनि छन् । हामीले फाइनान्स गरेका तर यो कति सम्म चल्ने हो । त्यो निश्चित छैन् । होटल बन्द छन् । साच्चै भन्ने हो भने पर्यटन २०२१ सम्मा पनि नबन्ने देखिनन्छ । यो संसारभरी छ । चीन र भारतमा पनि छ । चाडै राम्रो भयो भने त चल्ला यो कति लम्बिने हो । त्यसमा भर पर्ने देखिन्छ । यो बेला अमेरिका, युरोप, कतैबाट पनि पर्यटक आउने अवस्था छैन् । उद्योग पनि बन्द छ । कृषिका काम पनि बन्द जस्तै छन् । यसले बैंकको किस्तामा असर पर्दछ ।

हाइड्रोपावर लगायतका आयोजनाहरु लम्बिने सम्भावना छ । श्रमिकहरु घर गएका छन् । कहिले फर्किने हो टुंगो छैन । त्यसैले अहिले आएको प्याकेजले मात्रै पुग्दैन । राज्यले समयमै सानादेखि ठूलासम्मलाई समेटेर प्योकज ल्याउनु जरुरी देखिन्छ ।

० सीइओ साब कस्तो उद्योगधन्दालाई सबैभन्दा बढि यो लकडाउनले असर पारेको पाउनु भएको छ ?
हेर्नुहोस् एउटा उदाहरण पोल्ट्री फार्मको बेहाल छ । बन्द जस्तै छ । किस्ता आएको छैन । कुखुरालाई खुवाउने दाना अभाव छ । साना देखि ठूला पोल्ट्री फर्ममा अण्डाको विक्री भएको छैन । कुखरा विकेको छैनन् भनिन्छ यो एउटा उदाहरण मात्रै हो ।

यस्तै सयौ व्यवसायी अहिले नराम्रो गरि थला परेका छन । यी र यस्तामा बैंकहरुको कर्जा छ । त्यो कसरी बचाउने यो चिन्ताको विषय बनेको छ । खर्च बढेको छ आम्दानी छैन । २÷३ महिनाको व्याज थपिएपछि कर्जा उठ्न गाह्रो पक्कै होला कामदार घर पुगेका छन् । कच्चा पदार्थ अभाव छ । अर्को कुरा निर्माणका काम बन्द छन् । बाटो निर्माण बन्द छ । यसबाट बैंकलाई नै असर पर्ने हो । यस्तै असार लागेपछि खेतीपाती धान रोप्ने बेला हो । कामदार उतै बस्ने गर्दछन् । यसले उद्योगलाई असरपर्ने प्रस्टै छ । अवस्था नाजुक छ नि ।

० सीइओ सर केही दिन भित्रै बैंक र वित्तिय संस्थाहरुको वित्तिय विवरण आउने देखिन्छ । लकडाउनले यसमा चाही कस्तो प्रभाव पर्दा त ?
चैत्रको व्याज असारमा तिर्ने भएपछि रिजल्र्ट राम्रो नहोला । लकडाउनले इम्पोट छैन । लकडाउन भएको छ । खुद नाफामा फरक नपरे पनि वितरण योग्य नाफामा चाहि केही फरक पर्ने छ । बैंकहरुले लिने शुल्क फ्रि सबै यो बेला छैन । कमिशन आउने काम भएको छैनन् ।

समग्रमा भन्दा बैंकले लाभ लिने काम लकडाउनमा नभएका कारण नाफामा त असर पक्कै हुन्छ । अर्को कुरा डिपोजिटको क्षेत्रमा भोलिका दिनमा रेट झर्दैछ । साढे ५ प्रतिशत सेभिङ्गमा जान्छ । २७ वटै वाणिज्य बैंकको निर्णय भएको छ । एफडीको हकमा १ प्रतिशत थपिन्छ । यसले पनि अलिकति अफ फन्ड घटाउछ । यसले गर्दा उद्योगीहरुलाई राहत पनि मिल्ने संकेत चाही होला ।

राष्ट्र बैंकले जारी सीएसआर घटाएर ३ प्रतिशतमा ल्याएको छ । यसले पनि ठूलो राहत हुने देखिएको छ । तर, यसको ओभरअल असर फिगरमा कति होला भन्न केही समय लाग्ला । यो कति लम्बिने हो । यसबाट सबै कुराका फिगर अगाडी आउने देखिन्छ ।

० यो बिशम अवस्थामा २७ वाणिज्य बैंकहरुले ब्याजदर घटाउने कारण चाही के हो ?
व्याजदर घटेको छ । विदेशमा भन्दा नेपालमा बढि छ । यो बुझ्नु जरुरी छ । बेष्ट रेट घटाएपछि कर्जाका ग्राहकलाई राहत हुन्छ । डिपोजिट कममा उठाएपछि स्वत कर्जामा पनि ब्याज घट्ने छ । अर्को कुरा हाम्रा शेयरधनी, ऋणीहरु सवैलाई हेर्नुपर्दछ ।

० सीइओ साब नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका प्रतिनिधीहरुलेनै गर्भनर सावलाई पत्र बुझाएर २ प्रतिशतमा कर्जा उपलब्ध गराउनमाग गरेको अवस्था पनि छ नि ?
तपाईलाई थाहा नै छ । हामीले यस अगाडी ९ प्रतिशत भन्दा बढिमा डिपोजिट लिएका छौं । अनि २ प्रतिशतमा कर्जा दिन सक्ने कुरै भएन । महंगोमा किन्ने र सस्तोमा बेच्ने काम संसारमा कहाँ हुन्छ ?

हामी बैंकहरुले गर्न सक्दैन । राज्यले नै उद्योगी र व्यवसायीहरुलाई राहत उपलब्ध गराउने हो । हामीले त सहयोग पु¥याउने मात्रै हो । बैंक पनि व्यवसाय हो । हामी बच्नु प¥यो । हाम्रा डिपोजिटका ग्राहकलाई व्याज हामीले खुवाउनु पर्दछ । समस्या सबैमा छ, सबै मिलेर यो समस्या समाधान गर्नु नै अहिलेको प्रमुख चुनौती हो यसरी बुझ्नु जरुरी छ ।

० नेपालकै ठुलो बैंक नेपाल इन्भेष्टमेन्ट बैंकले राज्यले कोरोना बिरुद्ध लड्न स्थापना गरेको कोषमा कस्तो सहयोग गरेको छ ?
हाम्ीले १ करोड रुपैया दिएका छौं । केही स्थानियतह गाउँपालिका र काठमाडौंका केही कार्यालयबाट पनि सहयोगको माग बढेको छ । उनीहरुलाई ५० हजार देखि १ लाख दिने पक्षमा छौं । हामीले सधैं गरिहरेकै छौं । हिजो भूकम्पमा पनि हामीले राज्यलाई सहयोग गरेको इतिहास छ नि ।

० सीइओ साब हामीले भूकम्प, नाकाबन्दी भोग्यो । राजनीतिक परिवर्तन हेर्न पायौं । सामाजिक परिवर्तनका कुरा पनि देख्यौ तर, अदृश्य शक्तिका रुपमा विश्वभरी फैलिएको कोरोना भाईरसका कारण हामी पनि अछुतो रहेनौ र अहिले जीवनमै नदेखेको लकडाउनमा नेपाल छ र नेपाली घर भित्रै छन् । यसको पाठ सिक्दै अब कस्तो तयारी गर्नु पर्ला त ?
अत्यन्तै सान्दर्भिक र मार्मिक प्रश्न सोध्नुभयो भुपेन्द्रजी, यो विश्वभरी फैलिएको रोग हो । भूकम्प हाम्रामा मात्रै आयो तर यो महामारी संसारभरी छ । असर विश्वभरी परेको छ । हामीलाई पनि पर्ने निश्चित छ । अमेरिका यूरोप जस्ता देश अहिले रोहिरहेका छन् । हामी त के कुरा गर्ने तर पनि यसबाट अवसर पनि आउने गर्दछ । निरास हुनुहुदैन । रोगथामका सबै उपाय अपनाउनु पर्दछ । मानवजीवन बचाउन राज्य सबै राजनीतिक पार्टी व्यवसायी बैंकर यो अवस्थामा एकजुट भएर काम गर्नु पर्ने अवस्था चाही छ नि ।

० कोरोना भाईरसले नेपालको अर्थतन्त्र चलायमान बनाउने रेमिटेन्सलाई चाहि कस्तो असर पर्ला ?
अति नै ठूलो असर शुरु भएको छ । विश्वनै लकडाउनमा छ । यहाँ भएका नेपाली पिडामा छन् । दुखमा छन् । काम गरेको छैन अनि पैसा कसरी आउने । हाम्रो नेपाल इन्भेष्टमेण्ट बैंकमा मासिक १ देखि १२ करोड हरेक महिना रेमिटेन्स आउने गर्दछ । रेमिटेन्स कम्पनीहरुबाट पनि आएको छ । यसमा अब चाहि ओभरअल फरक पर्ने देखिन्छ ।

कोरोनाका कारण अवस्था लम्बिदै गयो भने त गाह्रो होला तर २÷३ महिना पछि सहज भयो भने आत्तिनु पर्ने अवस्था नहोला । विपत गएपछि विकास जहाँ पनि हुनछ । कामदार चाहिन्छ । रेमिटेन्स आउने भनेको गल्फकन्ट्री लगायत कोरिया, मलेसिया, जापान र यूरोपका केही देश हुन । अहिले घटेको छ । कम आएको छ तर आत्तिनु पर्ने छैन । केही समयपछि विश्वभरी नै केही प्रगति पक्कै होला र विकासका काम शुरु हुने नै छन् ।
त्यस बेला जनशक्ति चाहिन्छ । त्यो हाम्रो मा छ । त्यसपछि अर्थतन्त्र चलायमान पक्कै हुने छ नि ।

० कोरोना भाईरसले नेपाली अर्थतन्त्र र नेपालको बैकिङ्ग प्रणालीलाई चाहि कस्तो प्रभाव गर्ने देखिन्छ ?
पहिलो कुरा त यसले स्टिल उद्योग, सिमेन्ट उद्योग, हाईड्रो पावर , पर्यटनका सबै पक्ष होटल रेष्टुरेष्टमा र्भको असर सीधै अर्थतन्त्रमा पुग्दछ । लामो समय बन्द भए कष्ट फण्ड बढे टेण्डर प्रक्रिया लामो हुने गर्दछ । यसले सबै कुरामा कष्ट फण्ड बढेर जानेछ ।

८ वाट १०÷११ पुग्न सक्दछ यसको सिधै असर अर्थतन्त्रमा पर्दछ । त्यसको चर्कोमार बैंक र वित्तिय क्षेत्रमा पर्ने निश्चित छ । त्यसकारण समयमै चनाखो भएर सोच विचार गरेर सरकारले कार्यक्रम ल्याउनु पर्दछ । बैंकहरुलाई राष्ट्र बैंकले केही कुरा ल्याउला नै सबै बच्नु प¥यो हामी बैंक हाम्रा ग्राहक प्रोमोटर बचाउनु प¥यो ।

जे भए पनि आजका दिनसम्म यसले अर्थतन्त्रमा केही असर गरिसकेको देखिन्छ । अर्थतन्त्रमा भएको यो संकट समाधानमा केन्द्रीय बैंक एक्लैले केही गर्न सक्ने अवस्था अब रहेन । अहिले वित्तीय क्षेत्रसँगै प्रत्यक्षरुपमा पर्यटनजस्ता क्षेत्रमा ठूलो असर गरेको छ । यी क्षेत्रहरु रिकभर हुनका लागि पनि एकदेखि डेढ वर्षसम्म समय लाग्न सक्दछ ।

किनभने पर्यटन क्षेत्र रातारात सम्हाल्न सकिने क्षेत्र होइन । र, कोरोना भाइरसको असर छिट्टै हट्ने संकेत देखिदैन । सबैभन्दा पहिले त पर्यटकहरुमा आत्मविश्वास जगाउनु महत्वपूर्ण हुन्छ । दोस्रो कुरा यस संकटले मारमा परेको क्षेत्रलाई फेरि पुर्नजन्म गराउनु पर्ने दायित्व बढेको छ । अन्य देशको संकटको तुलनामा नेपालको संकट अझ ठूलो हुन्छ । किनभने आत्मनिर्भर छैनौं ।

साथै नेपालको वित्तीय क्षेत्रमा कर्जाको क्षेत्रमा पनि यसले ठूलो असर गर्नेछ । जसको प्रेसर बैंकिङ क्षेत्रमा पर्नेछ । खराब कर्जाको मात्रा बढ्नेछ । आर्थिक संकटले गर्दा जीडीपी पनि ५ देखि ७ प्रतिशतले घट्ने आँकलन गरिएको छ । साथै बैंकको कर्जामा ठूलो असर पर्नुका साथै बढ्ने खराब कर्जाका कारण सेयरधनीहरुले पाउने लाभांशमा समेत असर गर्ने देखिन्छ । सबै कुरा ठप्प छन् । अर्थतन्त्र कसरी चलायमान हुन्छ । कल्पनासम्म गर्न गाह्रो छ भूपेन्द्रजी ।

० राष्ट्र बैंकमा हालै नयाँ गर्भनर आउनु भएको छ । उहाँबाट तपाईहरुको आशा चाहि के छ ?
गर्भनर महाप्रसाद अधिकारीज्यू बैकिङ्ग बुझेको अनुभवी र दक्ष गर्भनर मुलुकले पाएकोमा हाम्रो बैकिङ्ग प्रणाली खुशी छ । हामीसबैले चाहेको शालिन स्वभावको र सोचेर निर्णय लिने गर्भनर हामीले पाएका छौं ।
तर, यो जटिल अवस्थामा आउनु भएको छ । सबैलाई साथ लिएर अर्थतन्त्रका सूचकहरुलाई बचाउने दायित्व उहाँमा पक्कै बढेको चाही छ ।

अर्को कुरा राष्ट्र बैंक भित्रै ३० वर्ष विताएका अनुभवी र मुलुकको विकासको रेखा कोर्ने, नेपाल लगानी बोर्डमा काम गरेका मान्छे गर्भनर हुन भएको छ । बैकिङ्ग प्रणाली पक्कै खुशी छ ।

० अन्त्यमा लाखौं ग्राहक, शेयरधनी, प्रोमोटर र नेपाली जनतालाई केही भन्नु छ ?
यो समय धैर्य धारण गर्ने समय हो । घरमै बसेर इन्टरनेट बैकिङ्ग, मोबाइल बैकिङ्गबाटै कारोबार गरौं । अति आवश्यक सामान किन्न मात्रै एटिएम जाऔं । परिवारसंगै बसौं, त्रसित नबनौ । विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको यो कोरोनाको महामारीबाट तपाई, तपाईको परिवार आफन्तजन र जनता बचाउने कर्तव्य तपाई हाम्रो काँघमा आएको छ । यो बेला सबैलाई दुःख छ । गाह्रो छ । सहयोग गरौ, संयम बनौ, राज्यले र विश्व स्वास्थ्य संगठनले दिएका निर्देशन पूर्ण पालना गरौं ।