दशैं, नेपालीहरूको महान् पर्व, जहाँ परिवार, माया र उत्सवको मेल हुन्छ । दशैंको अवसरमा जमारा र टिका जति महत्वपूर्ण छन्, त्यति नै महत्वपू्र्ण हुन्छ दक्षिणा । विगतमा दक्षिणा दिने प्रचलन नगदमा सीमित थियो । तर, आजको डिजिटल युगले यस चलनमा पनि नयाँ मोड दिएको छ । डिजिटल प्रविधिको तीव्र विकासले नेपाली समाजमा समय, ऊर्जा र खर्च दुवै बचाउन सहयोग पुर्‍याएको छ ।

पहिले घरबाट बैंक पुगेर नयाँ नोट छुट्याएर दक्षिणा दिने प्रचलन व्यापक थियो । यसका लागि घन्टौं समय खर्चिन्थ्यो । अहिले भने मोबाइल बैंकिङ, डिजिटल वालेट र एपहरूको प्रयोगले घरमै बसेर एक क्लिकको आधारमा दक्षिणा उपलब्ध गराउन (पठाउन) सकिन्छ ।

कोभिडले डिजिटल दक्षिणालाई दियो गति

विश्वव्यापी कोभिड–१९ महामारीले अनलाइन भुक्तानी प्रणालीको प्रयोगलाई थप तीव्रता दियो । अहिले मानिसहरू बजारमा धमाधम डिजिटल भुक्तानीबाट आवश्यक सामान खरिद गर्न थाले । यही प्रवृत्तिले दशैंमा दक्षिणा दिने चलन पनि डिजिटल बनाउन सहयोग पुर्‍यायो । अब, नगद ल्याएर दक्षिणा दिनु अनिवार्य छैन, र डिजिटल कारोबार सुरक्षित, छिटो र सहज भएको छ ।

डिजिटल दक्षिणाका फाइदा

डिजिटल दक्षिणाले केवल सुविधाजनक भुक्तानी मात्र होइन, आर्थिक सुरक्षा र वित्तीय अनुशासन पनि सुनिश्चित गर्दछ । समय र खर्च बचत: घरमै बसेर दक्षिणा पठाउन सकिन्छ । पहिले पहिले जस्तो बजार र बैंक धाउन समय खर्च हुँदैन । नगद प्रयोग न्यूनीकरण: नोट छपाइ र सञ्चयमा सरकारको बोझ घट्छ । सुरक्षा: डिजिटल भुक्तानीले चोरी वा गुमाउने जोखिम कम गर्छ । वित्तीय अनुशासन: नियमित डिजिटल लेनदेनले वित्तीय योजना र बचतको अभ्यास बढाउँछ ।

चुनौतीहरू पनि छन्

यद्यपि, डिजिटल दक्षिणालाई पूर्ण रूपमा अपनाउन सजिलो छैन । दशैंमा नयाँ नोट प्राप्त गर्ने चलन धेरै पुरानो छ । जमारा, टिका र दक्षिणा अनिवार्य जस्ता लाग्ने भएकाले पुरानो बानी परिवर्तन गर्न समय लाग्छ । विशेषगरी जेष्ठ नागरिक र प्रविधिमा कम परिचित व्यक्तिहरूले डिजिटल भुक्तानी अपनाउन ढिलाइ गर्ने गर्दछन् ।

विशेषज्ञहरूले भन्छन्,‘कुनै पनि परिवर्तन असम्भव छैन । डिजिटल दक्षिणा अपनाउन समय, धैर्य र सचेत प्रयास आवश्यक पर्छ । बच्चादेखि बुढेसम्म सबैमा डिजिटल भुक्तानीबारे जानकारी र प्रशिक्षण दिनुपर्छ ।’

भविष्यतर्फ कदम

राष्ट्र बैंकले पनि नगदको सटही घटाउँदै डिजिटल कारोबारलाई प्रोत्साहित गरिरहेको छ । यसबाट भविष्यमा नेपाली चाडपर्वमा डिजिटल दक्षिणा नै प्राथमिक विकल्प बन्ने अपेक्षा गरिएको छ । यसले केवल दक्षिणालाई सजिलो बनाउँदैन, वित्तीय प्रणालीलाई व्यवस्थित, पारदर्शी र सुरक्षित बनाउँछ ।

डिजिटल दक्षिणा अपनाउने क्रममा बैंक र वित्तीय संस्थाले प्रोत्साहनात्मक योजनाहरू ल्याउनुको अर्थ मात्र लाभदायक अफर होइन । यसले डिजिटल अर्थव्यवस्था विकासमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउँछ । ग्राहकहरू डिजिटल कारोबारमा अभ्यस्त भए साना तथा ठूला व्यापारमा पनि नगदरहित भुक्तानी प्रवृत्ति बढ्छ ।

डिजिटल दक्षिणा अब केबल प्रविधिको प्रयोग मात्र नभई सांस्कृतिक परम्परा र आधुनिक वित्तीय अभ्यासको संयोजन हो । यो दशैंमा नयाँ सोच र व्यवहारको विकासको प्रतीक पनि बन्न सक्छ ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार केही वर्षभित्र नगद प्रयोग घटेर डिजिटल दक्षिणा नै मुख्य विकल्प बन्ने अपेक्षा गरिएको छ । चुनौती र पुरानो बानीले केही बाधा पुर्‍याए पनि डिजिटल दक्षिणा अपनाउनु केवल समयको आवश्यकता मात्र होइन, सुरक्षा, सुविधा र वित्तीय अनुशासनको आवश्यकता पनि हो ।

अब दशैंमा तपाई जमारा र टिका जति महत्वपूर्ण डिजिटल दक्षिणालाई प्राथमिकता दिन सक्नुहुन्छ । सुरक्षित, छिटो र आधुनिक तरिकाले दक्षिणा पठाएर तपाईं आफ्नो परम्परा जोगाउने र वित्तीय सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने दुवै काम गर्न सक्नुहुन्छ ।